Mỹ thuật Ai Cập cổ đại là một trong những nền nghệ thuật lớn đầu tiên của thế giới văn minh. Nó ảnh hưởng sâu sắc đến nền nghệ thuật Tây Nam Á và Hy Lạp cổ đại.
Là một nơi có điều kiện thuận lợi cho nông nghiệp và cũng là nơi có nguyên vật liệu phong phú để phát triển kiến trúc và điêu khắc.
Nghệ thuật Ai Cập ra đời từ bao giờ không rõ, chỉ biết rằng khi Ai Cập Thượng và Ai Cập Hạ được thống nhất dưới quyền cai trị của các Pharaon thì nền nghệ thuật vĩ đại đã trưởng thành. Ngay từ thời kỳ đầu Ai Cập thống nhất thì các nghệ sỹ đã sáng tạo ra nhiều công trình mỹ thuật có giá trị, trong đó những kim tự tháp là một trong những kỳ quan của thế giới cổ đại.
KIM TỰ THÁP
Trình bày về thành tựu của nghệ thuật kiến trúc Ai Cập cổ đại
Kim tự tháp – kiệt tác của kiến trúc Ai Cập thiên niên kỷ III trước công nguyên
Kết cấu kim tự tháp: những khối đá đáy vuông, 4 mặt là 4 hình tam giác cân, là dạng lăng mộ của các Pharaon
Tác giả Kim tự tháp là kiến trúc sư thiên tài Imhotep
Mục đích xây dựng kim tự tháp thể hiện quyền uy vô hạn của nhà vua chuyên chế
Số lượng kim tự tháptheo thống kê hiện nay có khoảng 100 kim tự tháp
Phân bố các kim tự tháp: tập trung nhiều nhất ở vùng bình nguyên, vùng hạ lưu sông Nin, Ai Cập
Cấu trúc kim tự tháp gồm 3 phần chính: Giáo đường dùng để lễ bái, Đền thờ các tượng của pharaon, Ngọn kim tự tháp chứa huyệt mộ của pharaon, xung quanh kim tự tháp là mộ của những người trong hòang tộc, đại quan đã từng phục vụ cho vị vua khi còn sống.
Chúng còn làm cho người ta thán phục về nghệ thuật đẽo, lắp ráp đá, khắc tượng, trình độ toán học, địa lý, thiên văn học v.v.
Một số kim tự tháp tiêu biểu: Kim tự tháp: Kheops, Kim tự tháp Caphren và kim tự tháp Mykerinos
Một số giả thiết về cách xây dựng kim tự tháp.
PYRAMID – theo tiếng Ai Cập cổ có nghĩa là cao vút , là những khối đá đáy vuông, 4 mặt là 4 hình tam giác cân, là dạng lăng mộ của các Pharaon.
Kim tự tháp – kiệt tác của kiến trúc Ai Cập thiên niên kỷ III trước công nguyên
Kết cấu kim tự tháp: những khối đá đáy vuông, 4 mặt là 4 hình tam giác cân, là dạng lăng mộ của các Pharaon
Tác giả Kim tự tháp là kiến trúc sư thiên tài Imhotep
Mục đích xây dựng kim tự tháp thể hiện quyền uy vô hạn của nhà vua chuyên chế
Số lượng kim tự tháptheo thống kê hiện nay có khoảng 100 kim tự tháp
Phân bố các kim tự tháp: tập trung nhiều nhất ở vùng bình nguyên, vùng hạ lưu sông Nin, Ai Cập
Cấu trúc kim tự tháp gồm 3 phần chính: Giáo đường dùng để lễ bái, Đền thờ các tượng của pharaon, Ngọn kim tự tháp chứa huyệt mộ của pharaon, xung quanh kim tự tháp là mộ của những người trong hòang tộc, đại quan đã từng phục vụ cho vị vua khi còn sống.
Chúng còn làm cho người ta thán phục về nghệ thuật đẽo, lắp ráp đá, khắc tượng, trình độ toán học, địa lý, thiên văn học v.v.
Một số kim tự tháp tiêu biểu: Kim tự tháp: Kheops, Kim tự tháp Caphren và kim tự tháp Mykerinos
Một số giả thiết về cách xây dựng kim tự tháp.
Kim tự tháp uy nghiêm và hùng vĩ , nhằm thể hiện quyền uy vô hạn của nhà vua chuyên chế (khỏang năm 2788 TCN).
Theo thống kê, kim tự tháp tập trung nhiều nhất ở vùng bình nguyên khoảng 2800 năm TCN) vùng hạ lưu sông Nin, Ai Cập. Chúng được xây nhiều vào vương triều III (của Djeser –người khởi xướng ra ý dịnh xây lăng mộ) và IV. Khu lăng mộ của Djeser – phía nam Cairo trải dài 7 km với nhiều lăng tẩm của thời Cựu vương quốc.
Xung quanh kim tự tháp là mộ của những người trong hòang tộc, đại quan đã từng phục vụ cho vị vua khi còn sống. Kim tự tháp làm cho thế giới kinh ngạc về quy mô kiến trúc hùng vĩ và vẻ uy nghi. Những kim tự tháp lớn nằm ở vùng Gizeh thuộc vương triều thứ 4 là:
Chúng còn làm cho người ta thán phục về nghệ thuật đẽo, lắp ráp đá, khắc tượng, trình độ tóan học, địa lý, thiên văn học v.v.
Kim tự tháp Kheops
Cạnh đáy tam giác là 230 m, chiều cao 146,6m, thể tích là 2.562.576m2, trọng lượng ước tính khoảng 5.750.000ta tấn, ước khoảng 2.030.000 khối đá
(Theo nhà sử học Heradotuse) đước xây dựng vào khoảng 2680 TCN trong vòng 20 năm của khoảng 10 vạn tù nhân, nô lệ
Tuy nhiên xác vua Kheops và mọi vật dụng không còn
Năm 1954 khảo cổ đã phát hiện một thuyền gỗ trang trí đẹp ở tường hướng nam, trong một căn phòng lớn. Thuyền chở linh hồn sang thế giới bên kia?
Trên tường chạm phù điêumô tả cảnh sinh hoạt thường ngày, ca ngợi vua, răn đe người ta
Kim tự tháp Kephren
đáy tam giác 215m, cao 143m
To gần bằng Kheops, kết cấu bên ngoài tương tự
Kim tự tháp Mykerinos nhỏ hơn,Cao 66 m
ĐIÊU KHẮC:
Những thành tựu của nghệ thuật điêu khắc Ai Cập cổ đại.
Đây là một trong những mảng gặt hái được nhiều thành công của nghệ thuật Ai Cập cổ đại.
Đối với người Ai Cập cổ cái đẹp là cái hòan hảo, là tốt, là có ích.
Một tác phẩm nghệ thuật tồn tại là để phục vụ người sống hoặc ngừơi chết, vì họ tin rằng con người sau khi chết linh hồn vẫn còn mãi, vẫn cần những gì người sống cần và cần một cái xác để linh hồn trú ngụ.
Chính vì vậy mà người ta làm những xác giả – tượng hay ướp xác để bảo quản lâu. Tượng – xác giả, phải giống thật đặc biệt là khuôn mặt vì thế mà có những chân dung rất sinh động.
Trong tôn giáo người Ai Cập cổ chỉ tin vào những gì vĩnh cửu cho nên tác phẩm của họ không mang tính ngẫu nhiên, không quan tâm đến những tình cảm nhất thời như buồn, vui, giận hờn… những tư thế ngẫu nhiên cũng hiếm khi được thể hiện.
Tượng luôn nhìn ngay ngó thẳng gần như một công thức
Một số tác phẩm tiêu biểu: tượng chân dung pharaon Amenemhet III, tượng Menon ở đền Ambuxemben, Tượng nhân sư – Sphinx khổng lồ (dài 57m, cao 20 m), tượng Tutenkhamàun, Tượng Thư lại ngồi (Bảo tàng Louvre, Pháp), tượng mang tính hiện thực rất cao như chân dung nữ hoàng Neffititi, Chei – el – Beled….
Phù điêu cũng là một mảng phát triển ở trình độ cao với các đề tài tôn giáo, chim thú
Đây là một trong những mảng gặt hái được nhiều thành công của nghệ thuật Ai Cập cổ đại. Đối với người Ai Cập cổ cái đẹp là cái hòan hảo, là tốt, là có ích.
Một tác phẩm nghệ thuật tồn tại là để phục vụ người sống hoặc ngừơi chết, vì họ tin rằng con người sau khi chết linh hồn vẫn còn mãi, vẫn cần những gì người sống cần và cần một cái xác để linh hồn trú ngụ.
Chính vì vậy mà người ta làm những xác giả – tượng hay ướp xác để bảo quản lâu. Tượng – xác giả, phải giống thật đặc biệt là khuôn mặt vì thế mà có những chân dung rất sinh động.
Trong tôn giáo người Ai Cập cổ chỉ tin vào những gì vĩnh cửu cho nên tác phẩm của họ không mang tính ngẫu nhiên, không quan tâm đến những tình cảm nhất thời như buồn, vui, giận hờn… những tư thế ngẫu nhiên cũng hiếm khi được thể hiện.
Tượng luôn nhìn ngay ngó thẳng gần như một công thức. Người ta thường chia nghệ thuật Ai Cập cổ đại ra 3 thời kỳ:
1. Thời kỳ Cựu vương quốc (3000-2000 TCN)
Những tác phẩm điêu khắc còn lại cho đến ngày nay chủ yếu thuộc thời kỳ này.
Tượng nhân sư – Sphinx khổng lồ, uy nghi, trầm tĩnh có kích thước rất lớn: dài 57m, cao 20 m, tượng trưng cho vị pharaon, mình sư tử tượng trưng cho sức mạnh của pharaon, đầu người tượng trưng cho trí thông minh .
Tượng Thư lại ngồi (bảo tàng Louvre, Pháp) là một trong số ít tượng còn lại. Tượng mang tính hiện thực rất cao
Tượng chân dung nữ hòang Neffititi(Bảo tàng Boston,Mỹ) là một trong những chân dung tuyệt đẹp.
Tượng Chei – el – Beled (Bảo tàng Cairo, Ai Cập) rất sống động và hiện thực.
Phù điêu cũng là một mảng phát triển ở trình độ cao với các đề tài tôn giáo, chim thú, hình người… trong lăng mộ người phụ trách ngân khố Isi thuộc triều đại thứ 5, lăng mộ khuyết danh, lăng mộ của Ka-I-khenti-she…
2.Trung vương quốc (2020 – 1700 TCN).
Vì đây là giai đoạn khó khăn của kinh tế nên không có những công trình lớn như trước, mảng chân dung được phát triển:
Chân dung pharaon Amenemhet III (1850-1800)
Mảng phù điêu vẫn tiếp tục truyền thống theo những quy định: phù điêu trong lăng mộ Henene, Lăng mộ Inigià,Lăng mộ Menthotpe…
3.Tân vương quốc ( 1580 – 1070)
Là giai đoạn thắng giặc ngọai xâm. Mở mang bờ cõi qua vùng Lưỡng Hà, nghệ thuật cũng phát triển mạnh, xuất hiện những pho tượng lớn
Tượng Màut Sokhmet (thế kỷ XI TCN)
Tượng khổng lồ Menon đền Abuxemben ở Nubi đục vào núi đá, mặt trước có 4 mặt chân dung Rames II là công trình lớn nhất.
Lăng mộ vua TUTEHKHAMON
Utenkhamon mất năm 1350 trýớc công nguyên, vào thời mà các vua Ai Cập không còn xây Kim Tự Tháp nữa. Tất cả vàng ngọc trong ngôi mộ của vị vua chết trẻ vì bệnh này ( nhà vua mất lúc mới 20 tuổi) trị giá tới 15 – 20 triệu đô- la, đã nói lên sự hào nhoáng xa hoa của một thế giới vua chúa- là kết tinh của bao nhiêu mồ hôi, xương máu, nước mắt của biết bao nhiêu triệu dân nghèo.
Việc tìm thấy ngôi mộ còn nguyên vẹn của Tutenkhamon đã giúp các nhà khoa học soi sáng được nhiều điều còn nghi vấn.
Bởi vì trước đó theo họ không có một vị Pharaoh nào trong số các vị đã dựng lên kim tự tháp là có mộ thật cả. Chính nỗi căm ghét của nhân dân lao động sẻ khiến họ liều mạng khai quật thi thể của các Pharaoh trong mộ lên để trả thù không thương tiếc. Các Pharaoh đã hạ lệnh cho thuộc hạ chôn minh ở một nơi bí mật sau khi chết. Theo miêu tả của nhà sử học Điođo thì sau khi một Pharaoh chết, các thầy cúng sẽ tuyên đọc những lời tán tụng nhà vua. Hàng ngàn người đứng tụ tập để thông qua những lời tán tụng này. Nếu những lời đó không đúng sự thật, họ sẽ tỏ ý không hài lòng bằng những tiếng xù xì. Nhiều Pharaoh đã không có mộ thật vì sự chống đối cuả nhân dân.
Thập niên 30 của Tk 20 nhà khảo cổ học của Hoàng gia Anh đã khám phá ra khu mộ chứa nhiều báu vật còn nguyên vẹn.
Trong phòng 1: vật dụng hàng ngày của vua, các vũ khí, những bức chân dung của Hoàng gia.
Phòng 2 đẹp hơn: vàng bạc, châu báu, vật gia bảo của dòng họ Pharaoh. Một tủ thờ mạ vàng có 4 thần bảo vệ người chết, mỗi tượng thể hiện 2 lần khắc chìm và tượng thật ( Isis, Nephtys, Neith, Selkis).
Phòng 3 tráng lệ hơn nhiều: trước cửa phòng là tượng của 2 viên tướng cầm kiếm, mặt dữ tợn, trên tường có dòng chữ SSTV: “kẻ nào làm mất giấc ngủ của nhà vua kẻ đó sẽ phải chết”. Ơ giữa phòng là nơi đặt thi hài.
áo quan thứ nhất là một phiến đá thạch anh vàng, trên là bốn nữ thần có cánh.
Ao quan thứ hai bằng gỗ thếp vàng có hình người khoanh tay trước ngực cầm quạt và gậy – uy quyền của vua.
Ao quan thứ ba làm bằng vàng khối. Xác ướp được gói bằng vải và được quấn bằng những dãi băng. Đầu xác ướp là một mặt nạ bằng vàng, tóc cẩn bằng thủy tinh xanh, trán chạm hình rắn hổ mang và con ó – biểu tượng của thượng và hạ Ai Cập. Bộ râu bằng vàng cộng thủy tinh xanh giống thần Osiris. Xung quanh cổ có lá chắn bằng vàng, các ngón tay chân là đồ trang sức bằng vàng và ngọc quý, tất cả có 143 đồ vật và trang sức.
Trong mộ còn nhiều tượng mỗi người có một vẻ riêng, sống động để làm thay vua những công việc do thần Osiris sai nên họ giống hệt vua
HỘI HỌA
Hội họa Cập cổ đại cũng gắn với việc trang trí trong nhà khi còn sống cũng như trong các lăng mộ của người chết. Nhưng do đặc trưng của chất liệu nên ngày nay những tác phẩm; nhất là bích họa chỉ còn là những mảnh vụn. Song những gì còn lại cũng đủ chứng minh cho một nền hội họa phát triển. Lúc đầu hội họa gắn liền với điêu khắc, tô màu cho các tượng. Đến thời Trung vương quốc thì người ta vẽ thẳng lên tường.
Hội họa chú trọng đến đường nét, nhất là các đường viền hình nhân vật mà trước đây người ta khắc lên tường.
Cũng như trong phù điêu người ta nghiên cứu theo từng phần rồi ráp lại vì vậy dáng người khó có trong thực tế:
đầu, tay, thân trước thì trắc diện,
thân trên và mắt – trực diện,
không có hình chếch. Hình người lớn hay bé tùy thuộc vào vị trí của người đó trong tôn giáo, gia đình, xã hội.
Trong hội họa chưa có luật phối cảnh, vẽ theo không gian hai chiều. Khuôn mặt con người là phải tuân theo những sự lập lại chính xác. (“người đi săn chim nước”, tranh trong mộ Ramose – một thượng thư, “chân dung người trung niên” “Chân dung người trẻ tuổi”…)
Đề tài chim thú trong hội họa rất được ưa chuộng, và có lẽ trong lọai đề tài này người nghệ sỹ được tự do hơn (“Những con ngỗng thành Medium”), những tranh ở huyệt mộ 95 ở Tibes mô tả cảnh săn bắn rất thực, sinh động.
Nghệ thuật cổ đại Ai cập kết thúc ở cuộc xâm lăng của Alexandre Đại đế (332 TCN). Trải qua 3000 năm phát triển Ai Cập với tín ngưỡng của mình đã trở thành cái nôi nghệ thuật của lòai người, nền nghệ thuật đã để lại những công trình vĩ đại có giá trị lịch sử, mỹ thuật và nó ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của nghệ thuật HyLạp cổ đại.
Tranh 1400 TCN
