Nghệ Thuật Bố Cục và Khuôn Hình - 8

NGUYÊN TẮC CÂN BẰNG CÁC MẢNG

A. Điểm cân bằng của một bố cục, về nguyên tắc thường ở giữa bức tranh. Nhưng không phải là cứ chia đều và chia đối xứng những yếu tố khác nhau ở hai bên điểm này là ta có sự cân bằng. Vấn đề trước hết làm sao để một yếu tố hay một nhóm các yếu tố không quá nặng về một bên của bố cục, làm nhẹ hẵn phần đối trọng bên kia. Ví dụ như ở đây chẳng hạn, một mảng quan trọng (mà cũng có thể là một nhóm các yếu tố khác nhau được tập hợp lại) đặt sát bên lề bố cục, làm mất cân bằng cho bên phải. Nó lôi kéo quá nhiều sự chú ý, làm thiệt hại cho yếu tố nhỏ hơn ở bên kia.

B. Nếu không thể rút ra một vài yếu tố của mảng gây mất cân bằng bố cục để đắp thêm vào phía bên kia thì đơn giản là nên đẩy cho mảng lớn này xích về phía điểm cân bằng của bố cục làm nó cân bằng trở lại.

C. Nhưng nếu ta cho thêm yếu tố thứ ba vào bên trái của tranh thì bố cục sẽ lại mất cân bằng một lần nữa.

D. Bố cục sẽ hoàn toàn cân bằng nếu ngược lại, ta đặt yếu tố mới vào phía bên kia, nơi đĩa cân nhẹ hơn.

NGUYÊN TẮC CÂN BẰNG CÁC MẢNG

Một ví dụ cổ điển về việc phân chia các mảng một cách tốt đẹp. Bên trái, mặt tường đứng vuông góc với mặt bàn (1) tạo thành đối trọng với chiếc bình tròn đặt ở phía đối diện (2) chiếc ly (4) bù trừ vào mảng trống phía trên mảng tròn của chiếc đĩa bánh cuộn (3) và nhằm dẫn cái nhìn hướng về trung tâm của bố cục.

E. Nếu chúng ta muốn đưa yếu tố thứ tư vào bố cục (bên trên) và đặt nó cân hai bên trên trục cân bằng của hình ảnh, bố cục vẫn cứ sẽ thăng bằng như vậy.

F. Sẽ dễ dàng làm cho một bố cục được cân bằng khi nó được “đặt” trên một đường ngang lớn. Đường này giúp ổn định các hình thể được thể hiện ở đó dù các hình khối và trạng thái tự nhiên của chúng rất khác nhau.

Trong một tranh truyện hay trong điện ảnh (hay tranh vẽ), một cận - tiền cảnh được lựa chọn tốt sẽ thường là phương tiện làm cân bằng hoàn hảo hơn cả khuôn hình, ở dây, bức mành sáo Vơnidơ và chiếc ghế phôlơi (3 và 4) ở cận - tiền cảnh “đặt nặng” phía bên phải của bố cục và góp phần theo cách đó làm cân bằng mảng chính (2), tất cả tham gia tích cực vào môi trường chính của phân cảnh này.

cân bằng các mảng trong phim

Có sự khác nhau về tiền lệ, khuôn hình này, trích từ phim “Giám sát ngay trước mắt” của Claude Miller cũng đáng chú ý bởi sự cân bằng hoàn hảo của nó. Hai mảng chính (1 và 2) đặt bên phải và bên trái của hình ảnh bù trừ lẫn nhau, để tạo hiệu quả giải phóng một khoảng trống lớn ở giữa hết sức biểu cảm, gợi ra hiệu quả thị giác về một “hố ngăn cách" chia cắt những người cảnh sát (bên trái) với người có tư thế phòng ngừa (bên phải).

Ở hậu cảnh, một mảng thứ ba bí mật hơn (chiếc tủ và tấm riđô) góp phần lấp đầy khoảng trống lớn ở giữa và làm cân bằng tất cả một cách hoàn hảo hơn. Như vậy, hình ảnh "nói" được bởi sự trình diễn duy nhất của cách chia ra các mảng khối.

cuộc tìm kiếm sự trọn vẹn

Những trạng thái khác nhau của một tác phẩm thường tiết lộ công việc của nghệ sĩ, khi họ phân chia các mảng và cân bằng chúng dần dần từng ít một, theo cách sao cho chúng phô bày toàn bộ tạo hình để nhìn ngắm trong tất cả trạng thái đầy đủ trọn vẹn. Hai bức tranh ở đây là một ví dụ gây ấn tượng mạnh. Bức thứ nhất có đặc điểm là có vài mảng không cân bằng so với đường trục giữa của bố cục. Bức này khá là lệch về bên trái, làm cho bên phải yếu, coi như bị bỏ rơi. Có lẽ do thấy như vậy nên họa sĩ đã dừng nó ở lại ở giai đoạn phác thảo. Đang dựng bố cục, nghĩa là đang tìm cách cân bằng.

Ở bức thứ hai, Renoir đã thêm vào một đồ vật đủ to lên trên đàn pianô, góc trên bên phải (bình hoa) mà lại hòa nhập vào với bản dàn bè nhạc để tạo thành một mảng duy nhất. Ông cũng đã thêm vào phía dưới bên phải một mảng thứ hai, có tính chất “mồi” trong tranh (hồ sơ trên ghế phôtơi). Mảng này đủ để cân bằng tất cả. Từ phác thảo đơn giản ban đầu nay tranh đã trở thành một bố cục trọn vẹn không thể so sánh được, với tất cả các yếu tố này đã liên kết và cân bằng trên toàn bộ mặt tranh.

nguyên tắc tập hợp lại các mảng

A. Một bố cục hơi cầu kỳ do ban đầu được tạo thành từ các thành phần hết sức đa dạng: chủ thể chính, nhân vật phụ, yếu tố hoàn toàn là giai thoại... có thể dễ gây cảm giác trôi nổi trong bố cục, nếu nó quá phân tán như ở đây.

Mắt ta rất khó mà nhận biết trong bức tranh lốm đốm này những thành phần tạp nham lủng củng, thậm chí khó mà nắm bắt ý định thực sự của họa sĩ (chủ thể chính ở đâu?).

B. Cho nên khi phân chia các mảng, thường thì người ta sẽ tập hợp lại các yếu tố có tính giai thoại nhất, để cho chúng không lôi kéo ánh mắt một cách vô ích...

Tất cả những điều đó là để tạo ra hiệu quả làm dễ dàng cho người xem tranh hoặc xem hình ảnh và có một bố cục tạo hình hoàn chỉnh hơn rất nhiều.

Sự tập hợp các mảng như vậy sẽ chủ yếu phụ thuộc vào việc xử lý chủ thể, (ở đây, nhóm tập hợp bởi người đàn bà, đứa trẻ và trái bóng đương nhiên được ưu tiên).

Chỉ từ một số các yếu tố ban đẩu rất tản mát, các cách phối hợp sẽ được thực hiện là vô cùng nhiều.

sự tập hợp lại các mảng

Hàng chục thành phần riêng biệt rất khác nhau được tập hợp lại chỉ trong hai mảng chính, thật khó mà có thể làm tốt hơn nữa trong thể loại tranh sinh hoạt này. Đó là để tạo hiệu quả làm nổi bật chủ thể chính một cách hết sức tài tình: hai chiếc kiệu chạy ngoài phố, tự chúng họp lại thành một mảng chính duy nhất.

Một ví dụ đẹp về sự tập hợp lại các mảng. Chín nhân vật và một con chó ở đây được tập hợp thành ba mảng tương đối riêng biệt với mảng khối không cân xứng (quá đối xứng ít khi có thể làm hài lòng khán giả).

Hơn nữa mảng tường dọc và cửa sổ ở bên phải, cân bằng với màng dọc lớn (tấm toan căng để vẽ của họa sĩ) ở phía đối diện bên trái. Mảng cửa sổ dù nhỏ hơn, nhưng do sáng hơn nên "bắt mắt" ở phía bên phải và dễ dàng (do hướng ánh sáng) lôi kéo ta nhìn xoáy vào giữa bức tranh, tức là nhìn kỹ vào công chúa, chủ thể chính của bức tranh.

xếp thành lớp các mảng theo chiều sâu và chiều cao

A. Một bề mặt tranh được sắp xếp quá thận trọng và quá đều đặn sẽ không hấp dẫn được ánh mắt khán giả bằng một bề mặt hỗn loạn bừa bãi được bố cục lại.

Huống chi khi mà các thành phần của bố cục lại cùng một kiểu về hình khối. Do đó, người ta hết sức tránh xếp chúng thành hàng và rải chúng quá đều đặn trên cùng một lớp cảnh như là “duyệt binh” (trừ khi tạo hiệu qua cốt để nghiên cứu).

B. Do vậy, để bắt mắt hơn, người ta tiến hành tập hợp các yếu tố thành nhiều nhóm khác nhau, cũng là các hình khối không tương đương.

C. Hoặc là người ta làm sao cho các thành phần được tương đương một cách tế nhị dù còn các khoảng cách chia đều, nhưng các thành phần ít nhiều bị xê xích hoặc ra xa hoặc lại gần.

D. Người ta cũng có thể chấp nhận giải pháp là thể hiện khung cảnh theo phối cảnh. Giải pháp này có hai điều lợi: nếu sắp hàng dàn ngang, các thành phần trông rất nhàm chán, các khoảng cách giữa chúng sẽ quá đều đặn, nay nhờ có phối cảnh mà chúng trở nên không đều nhau nữa.

E. Một giải pháp nữa là sử dụng tất cả các tầng bậc chênh lệch mấp mô có trong bối cảnh hay phong cảnh (bậc thang chẳng hạn) sao cho các mảng vốn quá đều đặn như sắp hàng nay có chỗ đứng cao thấp khác nhau. Không gian của bức tranh sẽ được sử dụng tốt hơn và bố cục dường như náo nhiệt sống động hơn.

Bức tranh này của Picasso dường như được vẽ ra để minh họa cho những nguyên lý được trình bày ỏ trang trước.

Hai quả táo, bên dưới được đặt gần xa khác nhau (do đó hơi có phối cảnh một chút).

Hai quả táo khác được đặt lên cao, phía trên của bố cục sao cho tất cả không gian bức tranh, từ trên xuống dưới, cũng gây hứng thú cho mắt

sự phân chia các mảng màu

A và B. Tập hợp lại những yếu tố khác nhau của bố cục thành mảng quan trọng hơn là chỉ chuyển dịch những yếu tố này. Rất nhiều khi, chỉ một sự biểu hiện của màu sắc hay sắc độ màu cũng sẽ cho phép hợp nhất nhiều yếu tố vốn rất khác nhau và biểu lộ sự khác biệt hơn nữa của những lớp cảnh khác nhau. Ví dụ như ở đây, từ một tập hợp các yếu tố tương đối không phân hóa, gây một ấn tượng nhạt nhẽo (A), chỉ một sự biểu lộ các sắc độ cho phép làm nổi bật bốn mảng rất khác biệt, xếp thành tầng ở nhiều lớp cảnh (B).

Cũng hãy xem ở đây, Paul Signac đã làm gì để sử dụng kỹ thuật chấm đốm theo kiểu chia nhỏ, dẫn dắt tất cả vào ba mảng màu khá là khác nhau, không loại bỏ các sắc thái ở giữa mỗi một đốm, tất nhiên là như thế.